Obecna Brama Żuraw w Gdańsku pierwotnie była częścią fortyfikacji miejskiej i pełniła funkcję obronną. Drewniany żuraw, służący do załadunku i rozładunku statków, został dobudowany później. To jedna z ciekawszych zachowanych do dzisiejszych czasów średniowiecznych konstrukcji o charakterze dźwigu portowego i bramy jednocześnie.
Historia Bramy Żuraw w Gdańsku
Historia bramy-dźwigu w Gdańsku sięga 1367 roku. W całości drewniana konstrukcja o wysokości 30 metrów została jednak zniszczona w wyniku pożaru w 1442 roku.
W tym samym miejscu nad Motławą w latach 1442-1444 powstała obecnie znana brama-dźwig, która pełniła dwie funkcje, obronną oraz służącą załadunkom i rozładunkom statków, a także stawiania masztów na jednostkach pływających. Dzięki konstrukcji dźwigu jednocześnie można było podnieść 4 tony towarów na wysokość 11 metrów lub 2 tony ładunku na wysokość 27 metrów.
Cała konstrukcja dźwigu opierała się na mechanizmie bębnowym, napędzanym przez żurawników. Pierwotnie w dźwigu funkcjonowała jedna para kół. W ostatecznym wydaniu dźwig posiadał ich dwie. Jednocześnie w wieży funkcjonowała strzelnica oraz miejsca, z których prowadzić można było ostrzał armatni. Brama Żuraw w Gdańsku pełniła funkcję obronną do XVII wieku. Później w Bramie zaczęły natomiast powstawać mieszkania.
Obecne dzieje Bramy Żuraw w Gdańsku
Do 1944 wykorzystywany był natomiast dźwig portowy. W pełnym zakresie stosowany był jednak jedynie do XIX wieku.
W roku 1945 konstrukcja dźwigowa została spalona. Do zachowanej części ceglanej dobudowano ją ponownie w pomiędzy rokiem 1957 i 1969. Od lat 60. Brama Żuraw w Gdańsku pełni funkcję muzeum, w którym główną wystawę stanowi historia portu.
Jednocześnie obiekt jest jednym z najbardziej rozpoznawalnych budynków nadmorskiego miasta.
Architektura Bramy Żuraw w Gdańsku
Brama Żuraw w Gdańsku składa się z dwóch baszt oraz usytuowanej pomiędzy nimi drewnianej wieży. To właśnie w niej znajduje się dźwig o konstrukcji szkieletowej. Wieża składa się z pięciu pięter oraz podpiwniczenia. Część dźwigowa przewyższa baszty, a od strony wschodniej oparta jest na podporach, pomiędzy którymi umieszczona jest otwór wejściowy. Wieżę wieńczy ceramiczny trójspadowy dach z naczółkiem.
Cały obiekt zbudowany jest na rzucie niemiarowego prostokąta. Wschodnia część baszt jest zaokrąglona. Główna część bramy pokryta jest spadzistym dachem, zamkniętym trzema połaciami nad basztami.
Obiekt wybudowany był zgodnie z założeniami gotyku flamandzkiego. Trzon budowli wykonany jest z cegły, natomiast do konstrukcji części dźwigowej wykorzystano drewno.
Konstrukcja i działanie dźwigu
Dźwig portowy umieszczony jest w części centralnej bramy, pomiędzy dwoma basztami.
Mechanizm żurawia działał na bazie kół deptakowych, które napędzane były ruchem ludzkich nóg. Uruchomieniem i pracą konstrukcji zajmowali się specjalni robotnicy, tzw. żurawnicy, którzy chodzili dookoła, nawijając line na wał, na którym osadzone były bębny. Dźwigiem zarządzał mistrz dźwigowy, będący urzędnikiem państwowym.
