Monumentalnego kościoła w sercu olsztyńskiej starówki nie sposób przeoczyć. Bazylika konkatedralna św. Jakuba apostoła to najstarsza budowla sakralna w mieście. Jej budowa rozpoczęła się wraz z założeniem Olsztyna, a zakończyła po dziesięcioleciach pracy dopiero na przełomie XIV i XV wieku. Kościół ma ciekawą architekturę i naprawdę burzliwą historię, dzięki czemu jest wyjątkową perełką w skali regionu.
Unikalny warmiński kościół
Bazylika jest przykładem architektury gotyckiej. Świadczą o tym między innymi typowe strzeliste, witrażowe okna czy ozdobne szczyty budynku. Halową bryłę z trzema nawami wzniesiono na kamiennej podmurówce. Kościół zbudowano z czerwonej cegły, stosując tynkowane elementy ozdobne. Dekorowana blendami wieża kościoła wybudowana jest na planie kwadratu. W pierwszym projekcie miała ona trzy murowane kondygnacje i drewnianą nadbudowę.
Dzisiejszy wygląd i aż siedem kondygnacji wieża zawdzięcza budowniczym z XVI wieku. To oni stworzyli również jej namiotowy dach i renesansową latarnię. Co ciekawe dwie kaplice, które znajdują się tuż przy niej powstały dopiero w 1721 roku.
Trudna historia i budowla współcześnie
Kościół św. Jakuba był wielokrotnie przebudowywany i remontowany. Najpoważniejszemu zniszczeniu budowla uległa zimą 1807 roku, kiedy to wojska napoleońskie zamknęły w kościele około pięciuset jeńców rosyjskich. Grupa, próbując się ogrzać, zniszczyła całe wyposażenie i wywołała pożar, który naruszył fundamenty. Przez wspomniane zniszczenia 12 lat później zawaliło się sklepienie budynku. Odbudowa świątyni nastąpiła w II połowie XIX wieku. I choć kościół doświadczył jeszcze jeden poważny pożar, dziś możemy go oglądać w pełnej krasie.
Bazylika współcześnie cieszy oko zwiedzających dwoma rodzajami kunsztownych sklepień. W nawie głównej jest to sklepienie sieciowe w bocznych kryształowe. Gotycki charakter budowli podkreśla też ostrołukowy portal wejścia głównego.
Również we wnętrzu kościoła możemy obecnie znaleźć ciekawe pamiątki historyczne. Szczególnie interesujące jest zachowane z okresu średniowiecza tabernakulum z renesansowymi malowidłami i gotycką kratą. W czasie zwiedzania możemy zobaczyć też marmurową chrzcielnicę z XVII w. czy barokowe figury przedstawiające postacie świętych.
Będąc w kościele zwróćmy także uwagę na organy, które zostały odrestaurowane w latach 2006-2008. Co ważne na przełomie XIX i XX w. grał na nich kompozytor Feliks Nowowiejski, który pełnił tu funkcję organisty. Nic więc dziwnego, że od 1979 r. organizowane są tu Olsztyńskie Koncerty Organowe.
Kościół od zawsze był ważnym ośrodkiem kultu. To tu znajdują się sprowadzone wprost z Gniezna relikwie św. Wojciecha. Od lat 60-tych świątynia jest grobowcem biskupów warmińskich. W 2004 nadano jej miano bazyliki mniejszej po tym, jak nabożeństwo odprawił w niej sam Papież Jan Paweł II.
